Gail Host - Rembetika

Yazdığım bu rapor, Yunan müziği çeşitlerinden biri olan rembetika' yı anlatan kitap içindir. Kitabı

genel hatlarıyla anlatıp kısa bir bölüm kendi fikrimden de bahsedeceğim. Kitabın ismi anlattığı

konuya uygun, Rembetika'dır. Yazarı Gail Host. Türkçeye çeviren V. Çelik Akpınar. Yayıncısı da

Pan yayıncılıktır. Rembetika ilk kez 1975 yılında A.B.D ' de İngilizce olarak yayınlanmıştır. Fakat

kitap çeviri yapılırken 1979 Almanca çevirisinden yararlanılmış. Ayrıca 1985 İngilizce baskıyla

güncellenmiştir. 2003 yılında da Türkçe olarak çıkmıştır. Benim okuduğum kitapta ilk baskıdır.

Rembetika, isminden de anlaşılacağı gibi Yunan müziği rembetikayı anlatmaktadır. Önsözde yazar

kitabın büyük ilgi gördüğünü, bununla birlikte ders kitabı olmadığından bahsetmedir. (host, 1993,9)

Kitabın temel argümanı plaklardır. Araştırmasını plak eksenli mülakatlarla şekilendirmiştir.

Araştırma ağırlıkla Yunanistan'da ve Avusturalya'da geçmektedir. Araştırmanın sonucunda

rembetika kültürel ve müziksel açıdan incelenip, diğer araştırmacılar içinde bilinirlik sağlamayı

hedeflemiştir. Ulaştığı kitleye bakarak hedefini gerçekleştirdiği söylenebilir.

1. rembetika ile ilk karşılaşma

Rembetikanın izini Yunanistan'da sürdüğünü, çeşitli sohbetlerle rembetikoyu aradığını

belirtmektedir. Dansın müzikle bu denli birleşmesi onda ilk kıvılcımı yakmıştır. Otomat

makinelerinde rastladığı rembetikoya sokaklarda, mekanlarda aramaya başlamıştır. Yalnız

anladığım kadarıyla Yunanistan seyahati çok verimli geçmemiş, kendisini tatmin etmemişti."

Kafamda rembetikonun ne olduğu konusunda karmaşık bir imaj, yanımda birkaç rembetiko

uzunçaları ve bir nüsha, Yunanistan' da o zamana dek rembetiko üzerine yayınlanmış ilk ve tek

geniş içerikli kitap bulunmaktaydı" (host, 1993, 20) Ve ilk deneyim Avusturalya' da rembet

Yorgos'la tanışması ona eskilerden çaldırması. (host, 1993, 24)

2. 20' li yıllarda Pire limanı

Pire limanın kültürel durumu analiz edilir. Dumanlı kahveleri, Türk kasabasını andıran halleri,

kulaklardaki melodiler, müzik icralarının yapıldığı amane kahveleri, doğaçlamalarla, taksimlerle

süslendiği bir müzikal ortamdır. Sosyolojik açıdan incelemeler yer alır.

3. Bir rembetin dünyası – Markos Vamvakaris

Bu bölümde de girizgah ortam tasviriyle başlar. Rembet Markos Vamvakaris' in kısaca hayatı

anlatılır. Bu hayat hikayesi üzerinden rembetika'nın da kısa tarihine göz atmış olunur. Dikkat çeken

nokta müzik endüstrisi ve hükümetin etkisiyle 40'lı 50'li yıllarda rembetikanın esrar içeren argosu

törpülenmiştir, dolayısıyla yeni bir rembetika gelişimeye başlamıştır.

4. Doruk Noktasındaki Rembetiko – İzmir Tavrı – Pire Tavrı

Rembetiko da oluşan tavır farklılıklarından bahsetmiştir. Bunları anlatırken çağının şartlarını detaylı

anlatmaktan kaçınmamıştır. Üst bölümdeki müzik endüstrisi etkileri burada da karşımıza çıkar. " üç

dakikalık çalma süresi olan 78' lik plaklar, bu stildeki önemli değişimi belirler." (host, 1993, 56)

Taksim süreleri kısalmıştır. Yrd. Doç. Dr. Bilen Işıktaş' ın dediği gibi hızlı hayatın taksim sürelerine

etkilerinin sonuçları nasıl oldu? Şu an için bilinmiyor.

Daha sonra rembetikonun müziksel analizine girişmiştir. Mod kalıplarından, ölçüleriden,

çalgılarından bahsetmiştir. Kültürel arka planı çerçevesinde de metinler üzerinde incelemeye

gitmiştir.

5. Rembetikon İkinci Baharı – Savaş yılları ve Tsitsanis

2. Dünya savaş yıllarını tarihsel açıdan ele almış. O zamanlarda parlayan rembet Tsitsanis

çerçevesinde anlatımına devam etmiştir. Bu bölümde de 3. bölümde olduğu gibi kişi üzerinden

rembetikonun o dönemine ışık tutmaya çalışmıştır.

Ve önceki bölümlerde belirtilen ağdalı rembetiko sözleri burada iyice kendini gösterir. Sosyolojik

bir gerçek olarak artık rembetiko sözleri piyasa ve hükümet etkisiyle yalınlaşmıştır. Dolayısıyla

geniş kitlelere hitap gücüne ulaşmış. Plak da bunu desteklemiştir. Rembetiko müziği kabuk

değiştirmiştir. Saygın bir eğlence müziği haline gelmeye başlamıştır. İşte bu sanatçılardan biridir,

Tsitsanis.

Çalgıda da değişim beraberinde gelmiştir, buzuki de tel sayısı 4 ' e yükselmiştir. Öyle bir değişimdir

ki o artık 3 telli buzuki sadece efsanelerde kalmıştır. Elektronik buzuki de yoğun elektronik

devriminden sonra gelmiştir. Çalgıyı bulunduğu dönem ve ortamdan nasıl bağımsız düşünebiliriz?

6. Rembetikonun Müzikal Yapısı – Makamlar

Üstteki bölümlerde girişlerini yaptığı müzikal yapıya bu bölümde derinlemesine incelemiştir.

Öncelikle tarihsel açıdan bakmıştır. Müziğin kökleri üzerine incelemelerde atıflarda bulunmuştur.

Yapıldığı ortamlardan bahsetmiştir. Alt başlık açarak makamlar konusundan bahsetmiştir. Türk

Müziği kökenlerinin önemini vurgulamıştır. Dans ritimleri diğer bir alt başlığıdır. Usül kavramını da

aslında içinde barındırır. Kitapta değinilmemiş. Çalgılar diğer bir alt başlık. Buzukilerin yapısından,

tarihinden bahsetmektedir. Diğer çalgılar, kanoni, tamburas, defi adı geçen diğer sazlardır. Türk

müziğinin yapısal etkisi gözükmektedir. Bu bölümdeki son alt başlık şarkı sözleri. Ayrı bir başlık

açmakla birlikte burada bahsettiği naralardır, Tsakismatalar. Aman, Ah aman gibi...

7. Geçmişe bakış – Yolculuğumun üç kilometre taşı

Rembetikoya genel bir bakış atmıştır. Kültürel altyapını incelemiş ve sorgulamıştır. "

Yunanistandaki askeri diktatörlük dönemiyle çakışması bana bir rastlantı gibi görünmese de

rembetikonun bir protesto müziği olduğu kanısında değilim." (host, 1993, 94). Bu kendi fikriyken

genel geçer bir eleştirilerden de bahsetmiştir. " Ne var ki marksist açıdan bakılınca, bu şarkılar

kültürel bir sorumluluk yüklenmedikleri gerekçesiyle ahlak dışı olarak nitelendirilir. " (host, 1993,

95). Daha sonra kentblues müziğiyle karşılaştırmaya gider. Benzerlikleri üzerine fikirlerini belirtir. "

Fakat benim kanım , rembetikonun, tıpkı blues gibi gecikmiş bir takdiri hak ettiğidir. "(host, 1993,

97) Daha sonra remebetikoyla yani hikayeyle ilişkili 3 kişiden bahsetmektedir.

8. Şarkı sözleri

Şarkı sözlerine ayırdığı bu bölümde, araştırmanın plaklar üzerinden gittiğini söylemektedir.

Edindiği sözleri özüne uyarak ve melodik yapıyı incitmeden muhafaza ettiğini önemle belirtmiştir.

Fakat çevirinin de tam kelimesi kelimesi olmasığından bahsediyor. Sözler kısmı 50 sayfa kadar

sürüyor. Metnin içeriğine bakıldığında remebetikonun nasıl bir sosyal çevrede olduğunu tahmin

etmek çok zor değil.

9. Kaynakça: rembetikaya yolculuğumda bana yardımcı olan bazı kitaplar

Kaynakçada bu kitap oluşturulurken yararlanılan kitapların listesi verilmiştir. 15 kitap ismi

verilmektedir. Hiç Türkçe yayın yoktur.

10. Plak dizini: Yunanistan'da bulunabilecek rembetika – uzunçalarları

Müzik endüstrisi yine karşımıza çıkmakta ; " Son yirmi yıl içinde rembetikonun yeniden popüler

olmasıyla rembetika plaklarının sayısında önemli bir artış olmuştur. " (host, 1993, 161). Bu plakları

incelemek isteyenler için bilgileri verilmiştir.

11. Şarkı isimlerine göre dizin

Kitap biterken kitapta geçen şarkıların listesi verilmiştir.

Kitabın temel sorusu Rembetika nasıl bir müziktir? " Rembetikoyu dinledikçe daha çok sevdim onu

ve o oranda da hakkında bilgi edinmek istedim."( host, 1993, 16) Bu çerçevede rembetikoyu

araştırmaya başlamıştır. Araştırma yöntemi olarak, rembetle görüşmeler, kitap araştırmaları, müzik

dinlemek, çalgı bilimi üzerine çalışmalar yapmıştır. Yazarın temel tezi rembetiko müziği için bir

girizgah hazırlamaktır. Ben bunu metaforlaştırırsam bir taksim yapıyor. Kendinden de bir şeyler

katarak araştırıyor. " Dünyanın tüm rembetleri ve onlardan bir olan babam'a" ( host, 1993, 5). Bunu

bir görev gibi de görüyor olabilir.

Bu araştırmada göze çarpan olumsuz yan ; atıfta bulunduğu hikayelerin kimisinin yanlış veya yanlı

çıkması, kendisi de bunu önsözünde belirtmiştir. Benim kitap için eleştirimse kullandığı saz

kökenleri modal yapısı hatta metni bile Türk müziğinin bir parçası gibi görünen bir müzik türünün

Türk müziği çerçevesinde incelenmemesidir. Kaynaklar kısmında da bir tane Türkçe kaynağa atıfta

bulunulmamıştır. Halbuki Zeybekler & Rebetikolar Ali Fuat Aydın, Cenk Güray ( müzik

araştırmacıları ve icracıları ) 24 Ekim 2017 ' de yaptıkları söyleşide, Yunan müziği rebetikonun ege

müziği zeybekten müzikal ve altyapı olarak ayrılamayacağı, kökleri benzer olduğundan

bahsetmiştir. Hatta midilli adasından bir eser icrasıyla bunu pekiştirmişlerdir. Kitapta ise sadece

coğrafi yer olarak tarif edilmesi ve göç eden rumlarla ilişkilendirilmesi biraz eksik gibi geldi bana.

Diğer bir önemli eksikse araştırmada mülakat azlığı, yapılan mülakatlarla araştırma farklı bir boyuta

getirilebilirdi. Fakat kitabın amacına uygun bir şekilde rembetikoya giriş seviyesinde olması

açısından bir sakınca yoktur.

Kitabın müzik sosyolojisi ve antropolojisi açısından ele aldığımızda ise özetini anlatırken özellikle

üzerinde durduğum mekandan bahsetmesi, şehrin durumu, dönemden bahsetmesi, detaylı

açıklamalarda bulunması kitapta geçen yerlerin okuyucunun aklında belirginleşsin diye küçük bir

haritasının bulunması sosyolojik bakışaçısına örnektir. Yine özette belirttiğim tarihsel süreci,

kültürel bağlamda açıklamaları, kültürel altplanı, kültürel varsayımlarıyla antropolojik bir çalışma

eksenine girmektedir. Literatüre katkısı ise hemen altta sözü geçen koglin' in kitabında açıkça göze

çarpmaktadır. Koglin kitabı antropolojik çalışma olarak geçmektedir ve sanki host, koglin'in

prototipini yazmıştır.

Kişisel araştırmalarımda gördüm ki, Yunanistan'dan göçen bir çok rembet ve rembetikoya ilgili

olan Yunan' ın Avusturalya' ya yerleşmesidir. Rembetikoyla ilgili birçok dökümanın ya Avusturalya

menşeiyli ya da mevcut dökümanın Avusturalya' ya taşınması açısından kolaylıklar vardır. Kitap

araştırma alanlarından birininde Avusturalya olması tesadüf değil, mantıklıdır. Bununla birlikte

Rembetiko klavuzu adlı kitapta bir nevi metod , Niavent, Hitzaz, Rast, Ousak, Houzam, Sambah,

Hitzazskiar, Karchiyiar, Sengah, Neveser, Yiourntin, Souzinak, Pireotiko gibi makamlardan

bahsetmektedir. Fakat bunları metodun ikinci kısmında belirtmiştir, ilk kısımda major ve minor

modlar üzerinedir. Bu da rembetikonun şu an batı müziğine kaydığının bir göstergesidir. Ayrıca 5.

bölümde incelenen zamanın ruhunun (zeitgeist) değişmesiyle kültürün değişip bunun müzikte nasıl

bir yansıması olduğunu da antropolojik açıdan bakan daniel koglin k,tabı vardır."Savaş yıllarında

genellikle olduğu gibi, rembetiko' da aşırı bir yalınlaşma var. " "there is a host of evidence

suggesting that is an oversimplification to consider the occupation years, as it is often done, to have

been a watershed in the history of rebetiko." (koglin,2016,31).

Genel olarak kitabı beğendiğimi belirtmek istiyorum. En azından bir müzik türü nasıl incelenir,

nasıl ele alınır, bu konuda fikir vermektedir. Raporu kitaptan seçtiğim şu cümleyle bitirmek

istiyorum.

" Rembet bir derde düşmüş olan ve bunu dışa vuran adamdır. " (host, 1993, 18)

Kaynaklar:

2004, costa vasilli, complete course in bouzouki

1993, gail host, rembetika

2017, rembetikolar ve zeybekler, Ali Fuat Aydın, Cenk Güray ( söyleşi )

2016, daniel koglin, yunan rebetikosuna pskiokültürel bakış, değişen şarkılar değişen düşünceler

( greek rebetiko from a pschocultural perpective, same song changing minds )

2017, Müzik Sosyolojisinin Sınırları, Bilen Işıktaş, ( söyleşi )